Oorlog is irrationeel – maar Europa blijft het vergeten
In een wereld waarin Europa worstelt met de vraag hoe om te gaan met dreiging aan haar oostgrens, duikt een oud boek plots weer op als spiegel voor deze tijd: The Great Illusion van Sir Norman Angell, geschreven in 1909. Angell betoogde dat oorlog tussen geïndustrialiseerde naties irrationeel was geworden. Door globalisering en economische verwevenheid zou de prijs van oorlog veel te hoog zijn – zo hoog zelfs, dat het ondenkbaar was dat landen nog tot geweld zouden overgaan. Toch brak kort na publicatie de Eerste Wereldoorlog uit.
Je bent nu aangemeld voor nieuws van Caroline de Gruyter.
Angells analyse kende een ironische wending. Hoe rijker en beter beschermd een land zich waande, hoe kwetsbaarder het feitelijk was. Want de illusie dat economische belangen oorlog zouden tegenhouden, bleek levensgevaarlijk. Deze denktrant klinkt vandaag opnieuw door in het debat over Europese herbewapening. Tegenstanders wijzen op de kosten, op de zwakke economische positie van Rusland, en op de veronderstelling dat Poetin ‘het niet zal doen’. Maar de geschiedenis leert iets anders.
De kracht van naïviteit
Poetin heeft zijn bereidheid tot geweld al lang bewezen: in Tsjetsjenië, Georgië, Oekraïne, Syrië. Telkens weer lijken Europese leiders verrast. Niet omdat de dreiging er niet was, maar omdat velen bleven geloven in de redelijkheid van economische logica. Toch is oorlog zelden rationeel. Ze draait om macht, ideologie en illusies – zoals Angell zelf later besefte. Hij werd uiteindelijk een voorstander van militaire paraatheid als onderdeel van vredesbewaring.
“Hoe rijker en beter beschermd een land is, hoe minder veilig het in werkelijkheid is.”
Sir Norman Angell
The Great Illusion
Europa’s klassieke keus: boter of kanonnen?
Vandaag staat Europa opnieuw voor die eeuwenoude keuze. Investeren we in sociaal beleid, of ook in militaire slagkracht? Columnisten als Pierre-Cyrille Hautcoeur pleiten voor het eerste – voor een Europa dat zijn democratische model versterkt in plaats van zijn arsenaal. Maar de vraag is: kun je democratische waarden beschermen zonder bereid te zijn ze te verdedigen?
Wat we van Angell kunnen leren
Angells boodschap is niet dat wapens de oplossing zijn. Zijn boek is een pleidooi voor redelijkheid, voor internationale samenwerking, voor het besef dat oorlog desastreus is. Maar het is óók een waarschuwing: wie vrede wil, moet realistisch blijven. Poetin denkt niet in spreadsheets, maar in symbolen, landkaarten en macht.
Tot slot
Voor organisaties, overheden en burgers betekent dit: denk vooruit. Laat je niet verblinden door het idee dat ‘het wel zal meevallen’. De geschiedenis herhaalt zich zelden letterlijk, maar haar ritme is vaak verontrustend herkenbaar.
Sprekers die deze thema’s op het podium tot leven brengen – van geopolitieke duiders tot defensiespecialisten – helpen ons het grotere plaatje te zien. En misschien wel belangrijker: om onze eigen plek daarin te begrijpen.
Over Caroline de Gruyter
Caroline is columnist bij NRC en een veelgevraagd spreker over Europese politiek, internationale betrekkingen en mondiale machtsverschuivingen. Met haar ervaring als correspondent in o.a. Brussel, Wenen en Genève, biedt zij unieke context bij actuele geopolitieke vraagstukken.
Boek Caroline de Gruyter voor jouw organisatie
Caroline vertaalt complexe internationale ontwikkelingen naar heldere inzichten die resoneren met directies, beleidsmakers en professionals. Haar lezingen zijn actueel, scherpzinnig en vaak confronterend – precies wat nodig is in een wereld die verandert.
